НҰР-СҰЛТАН, 25 мамыр — Sputnik. Мұсылманша ат қоюдың өзіндік ерекшеліктері бар. Жаңа туған сәбиге Алланың есімдері мен пайғамбарлардың есімін қою ұсынылады. Ислам дінінде жақсы мағына беретін ат қою құпталады. Мағынасыз есімнен аулақ болу керек.

"Жақсылыққа жориды"

Алайда балаға Алланың көркем есімін беруге болмайтыны ескертіледі. Ол үшін есімнің алдына "Абд" қосымшасын қою керек. "Абд" мағынасы — "құл" дегенді білдіреді. Мәселен, Абдулкарим болса — Жомарттың құлы, Абдурахман — аса мейірімдінің құлы және т.б.

Тағы оқыңыз: Мұсылманша есімдер немесе ат қою кезінде нені ескеру керек?

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының ресми өкілі Ағабек Қонарбайұлының айтуынша, әсіресе, Рамазан айында туған сәбилерге мұсылманша ат қойылады. Олардың арасында Рамазан есімі көш бастап тұр.

"Халқымыз әр нәрсені жақсылыққа жориды ғой. Сондықтан қасиетті айда дүниеге келген перзенттерін, негізінен, Рамазан, Ораз, Оразалы, Оразбек, Оразбай, Оразай, Оразғали, Мұхаммед, Оразмұхамед, Мүсілім деп қояды. Бұл есімдер әрі діни, әрі дәстүрлі есімдер қатарында", - дейді ол.

Ал қыздарға Әмина, Зейнеп, Мәриям, Зере, Айзере деген есім беріледі. Статистика комитетінің ақпаратына сәйкес, осы есімдер алғашқы бестікке кіреді екен.

"Мешітке арнайы келіп, баланың құлағына азан шақырып, атын қоятындар да бар. Бұл көрсеткіш Рамазан айында көбейе түседі. Имамды үйіне шақырып, ас беретіндер бар. Астан кейінгі рәсімде баланың құлағына азан шақыртып, есім қоятын жағдайлар жиі болады", - деді Ағабек Қонарбайұлы Sputnik Қазақстанға.

"Басымды кесіп алса да, атын Рамазан қоямын"

Еліміздегі танымал тұлғалардың арасында да есімдері қасиетті айдың құрметіне қойылған азаматтар бар. Қазақстанның еңбек сіңірген артисі, әнші Рамазан Стамғазиев солардың бірі. Ол 1967 жылы 3 мамырда Алматы облысы Райымбек ауылында туған. Бұл қасиетті Рамазан айының бірінші күні болыпты.

"Мен туған кезде ауылымызда дінін де, дәстүрін де жоғалтпай ұстаған ата-әжелеріміз, ақсақалдарымыз, дәстүр, салтты білетін адамдар болған. Сол қариялардың бірі  - менің Әйімхан деген әжем еді. Ауылдың ақсақалдары жиналған кезде, әжем: "Басымды кесіп алса да, тілімді кесіп алса да, баланың атын Рамазан қоямын", - депті. Өйткені елдің бәрі ораза тұтып, Құдайға құлшылық етіп жатқан уақыт болған екен. Әжем ұсынысын ортаға салып, содан азан шақырып, менің атымды Рамазан деп қойған", -  дейді танымал әнші. 

Тағы оқыңыз: Қазақтың танымал тұлғаларының есімі қандай мағынаны білдіреді?

Ол бұл уақытта ораза тұту ерлікпен тең болғанын атап өтті. Өйткені Рамазан айында ауыз бекітуге тыйым салынатын.

"7-8 жасымда сол әжем марқұм есік-терезелердің бәрін жауып қойып, ораза тұтып отыратын. Таңертең дастарқанға қант қоятын, азды-көп тәтті тағам болатын. Біз де бірге отырып, шай ішкен кездеріміз әлі есімде", - деді Стамғазиев.  

Рамазан Стамғазиев өзі де соңғы 20 жылдан бері қасиетті Рамазан айында ауыз бекітеді екен. 

Бұл COVID-19 қоздырғышы болып табылатын SARS-CoV-2 тікенді ақуызының кішкентай бөлшектерінен тұратын синтетикалық препарат. Қазір бұл вакцинаны сынауға үш мыңнан астам ерікті қатысып жатыр. Сондай-ақ, ол азаматтық айналымға да түсті. Оның кері әсері өте аз деп хабарланды. Сондықтан, вакцина егде жастағы адамдарға қолдануға да жарамды.

"ЭпиВакКорона" неден тұрады

Осы вакцина тасымалдағыш ақуызға бекітілген SARS-CoV-2 коронавирусының тікенді ақуызының қысқа бөлшектерінен тұрады. Бұл бөлшектердің құрамында пептидтер деп аталады. Сондықтан, вакцина да пептидтік деген атауға ие болды. Тасымалдаушы ақуызға коронавирустың РНҚ-сын қоршап тұрған нуклеокапсидті ақуыздың бөліктері бар. Иммундық әсерді күшейтетін зат - адъювант ретінде алюминий гидроксиді жұмыс жасайды. Сонымен қатар қосалқы қосылыстар мен су бар. Барлық құрауыш элементтер синтетикалық болып табылады.

Вакцина құрамында қандай пептидтер бар

РИА Новости агенттігіне "Вектор" мемлекеттік ғылыми орталықта хабарлағандай, вакциналық пептидтердің құрамында ең алдымен В-жасушалы эпитоптар бар. Т-хелперлі эпитоптардың көзі ретінде тағысалдаушы ақуыз қызмет етеді.

SARS-CoV-2 - нуклеокапсид  қабыршағына оралған РНҚ молекуласы болып табылады. Мұның бәрі сыртынан тәж тәрізді тікенді ақуыздармен безендірілген липидті қапшықта тұрады. Сондықтан, оны коронавирус деп айтады.

Тікенді ақуыздар вирустық бөлшектің адам жасушасына жабысып, ішке енуіне көмектеседі. Көптеген зерттеулер бұл тікендердің организмде ең үлкен иммундық реакцияны тудыратынын анықтады. Биологтардың терминологиясында тікенді ақуыз -  антиген болып табылады. 

Бұл ақуыздың молекуласы өте үлкен және оның ішінде ерекше аймақтар – эпитоптар бар. Иммундық жүйенің жасушалары оларды анықтап, инфекциямен күресті іске қосады.

Вакцина қалай жұмыс істейді

Екпе нәтижесінде ақуыз тасымалдаушы барлық үш пептидті адамның Влимфоцитіне жеткізеді. Олар пептидті белсендіреді де, қорғаныш антиденелер - иммуноглобулиндер өндіріле бастайды. Әрбір В-эпитопы бірегей иммуноглобулиннің синтезіне жауап береді. Алдымен M (IgM) тобына жататын антиденелер түзіледі. IgG - содан кейін қалыптасады да, олар иммунитетті көрсетіп, ұзақ уақытқа қанда қалады. 

"Вектор" орталығындағылар екпеден туындайтын антиденелер коронавирустың тікенді ақуыз үшін айрықша екенін растайды. Иммунизацияланған еріктілердің қан сарысулары вирусты бейтараптандыратын белсенділік танытады. Демек, антиденелер коронавирусты танып қана қоймай, оны жоюға қабілетті.

"ЭпиВакКорона" құрамында коронавирус бар ма

Онда ешқандай вирус және оның бөліктері жоқ. Бұл вакцина құрамында аденовирустар бар "Спутника V" вакцинасынан өзгеше. "ЭпиВакКорона" құрамында РНҚ, ДНҚ, тірі құрауыштар, консерванттар немесе антибиотиктер жоқ. Оның құрамында пептидтер бар. Олар коронавирустың ақуыздарымен бірдей пептидтер – ақуыздар бөлшектері бар. 

Пептидтік вакцина қалай жасалады

Ол пептидтердің химиялық синтездері, яғни, жекелеген аминқышқылды қалдықтардан бірізді тізбек құру процесімен әзірленеді. 

"Егер пептид қысқа - сегізден онға дейінгі қалдықтар болса, онда синтездеу ерітіндіде өтуі мүмкін болады. Ол ұзағырақ, бірақ арзан. Ұзынырақ пептидтер қатты фазалы әдіспен синтезделеді. Сегіз аминқышқылының қалдықтарынан тұратын пептид қатты фазалық әдіспен көлеміне, аминқышқылдарының реттілігі мен жабдық сипаттамаларына байланысты екі сағат ішінде, ұзақ дегенде бір тәулік ішінде синтезделеді. Әрі қарай тиімділігі жоғары сұйықтық хроматографиясымен тазарту жүргізіледі. Бұл әлдеқайда тез, бірақ арзан емес", - дейді В.Н.Орехович атындағы биомедициналық химия ғылыми-зерттеу институтының пептидтік инженерия зертханасының меңгерушісі Екатерина Колесанова.

Екпе қалай жасалады

Вакцина суспензия түрінде шығарылады және шприцпен иық бұлшықетіне енгізіледі. Пептидті препараттар иммунитеттің қуатты әрі жылдам жауап қатуын қамтамасыз ете алмайды. Сондықтан, "ЭпиВакКорона" 21 күн аралығымен екі рет бірдей мөлшерде енгізіледі.

Қандай кері әсері бар

І және ІІ кезеңдегі сынақтарға қатысушылар екпе салған орынның аздап ауыратынын, бірақ, тез басылатынын айтқан. Басқа жағымсыз әсер тіркелген жоқ. 

Тіркеуден кейінгі сынаққа қатысушылар құрған ресми емес #ЭпиВакКорона Telegram арнасында қолайсыздық, екпе салған орынның тәулік бойы қызарып тұруы, иықты қатты ауырсыну секілді аздаған кері әсер жайлы айтқан. Дене қызуының көтерілуі, қалтырау секілді белгілер ешкімнен байқалмаған немесе оның екпемен байланысы расталған жоқ. 

"ЭпиВакКорона" қаншалықты тиімді

"Иммунологиялық және профилактикалық тиімділік бар. Біріншісі - айрықша антиденелер шығару. Клиникалық зерттеулердің I-II кезеңдерінің нәтижелері бойынша барлық еріктілерде айрықша антиденелер түзілді. Профилактикалық тиімділік - бұл екпе салдырғандардың аурудан қорғануы. Бұл бағыттағы зерттеулер тіркеуден кейінгі клиникалық сынақтар барысында жалғасып жатыр. Мәліметтер ақпан айында дайын болады", - деп түсіндірді Ресей тұтынушлар құқығын қорғау мекемесінің баспасөз қызметінде. 

"Вектор" мемлекеттік ғылыми орталығында І-ІІ кезеңдердің клиникалық сынақтары әлі аяқталмағанын айтты. 

Қазір плацебо тобымен рандомдалған зерттеу өтіп жатыр. Адамдарды кездейсоқ іріктеумен топтарға бөліп, олардың біріне вакцина, біріне физикалық ерітінді салынып жатыр. Сынақтар соңғы еріктіге екпе салғаннан кейін 180 күннен соң аяқтайды. 

Бір уақытта жасы 60-тан асқан азаматтарға да сынақ жүргізіліп жатыр. Осы топ бойынша алдын ала мәлімет те ақпан айында дайын болады. 

Вакцинаның әсерін өз бетінше қалай тексеруге болады

IgG тобындағы антиденелердің коронавирустың S-ақуызына әсері бойынша қан талдауын вакцина егілген күннен бастап 35-42 күн өткен соң ғана жасау керек. Алайда, барлық тест-жүйелер "ЭпиВакКорона" түзген антиденелерді көре бермейді.

Ресей тұтынушлар құқығын қорғау мекемесінде мәлімдегендей, ол үшін "Вектор" мемлекеттік ғылыми орталығы әзірлеген "SARS-CoV-2-IgG-Вектор" тест-жүйесі сәйкес келеді. 

Коронавирусқа қарсы пептидтік вакцинаны тағы кім әзірлеп жатыр

Бүкіл әлемде пептидтік вакциналар эксперименттік сатыда тұр. Олардың әзірлеу және тексеру үлкен шығынды қажет етеді. Сондықтан, олар мРНҚ, векторлық және инактивацияланған / өлтірілген вакциналардан артта келе жатыр. Ресейде бұл мәселені өз бетімен шешу үшін қажетті ресурс пен білікті мамандар жеткілікті. 
19 қаңтардағы ДДҰ тізімінде "ЭпиВакКоронадан " басқа тағы екі пептидтік вакцина бар. Олар да адам ағзасында тексеріліп жатыр.