НҰР-СҰЛТАН, 8 қараша – Sputnik. Қазақстанда базалық зейнетақының орнына ең төменгі кепілдендірілген зейнетақыны енгізу жоспарланып отыр. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрілігі зейнетақы жүйесін жаңғырту тұжырымдамасына түзету енгізу шаралары аясында осындай ұсыныс жасады. Бұдан бөлек, бірқатар өзгеріс бар. Sputnik Қазақстан халық талқысына шығарылған құжаттың негізгі мәселелеріне шолу жасады.
Қазіргі зейнетақының көлемі еңбек өтіліне тәуелді
Бүгінде отандық зейнетақы төлемдері үш деңгейден тұрады. Олар – базалық, міндетті және жинақтаушы зейнетақы. Бұған дейін базалық зейнетақы барлық зейнеткерге бірдей төленген. Ал 2018 жылдың 1 шілдесінен бастап оны тағайындау әдістемесі өзгерді. Содан бері базалық зейнетақының мөлшері азаматтардың еңбек өтілі мен зейнетақы жүйесіне қатысу ұзақтығына тәуелді. Мәселен, зейнеткердің еңбек өтілі 10 жыл, одан кем немесе мүлдем болмаса, оған ең төменгі күнкөріс деңгейінің 54 проценті, яғни 17 641 теңге төленеді. Еңбек өтілі 10 жылдан асса, онда әр жылға тағы 2 процент қосылады. Осылайша, 33 жыл немесе одан да көп жұмыс істеген азаматтар базалық зейнетақының 100 процентін – 32 668 теңгені алады.
Міндетті зейнетақы 1998 жылдың 1 қаңтарына дейін кем дегенде 6 ай жұмыс істеген азаматтарға төленеді. Осы ынтымақты зейнетақыны тағайындау кезінде адамның кез келген уақытта алған үш жылдық жалақысының орташа мөлшері ескеріледі. Бүгінде бұл зейнетақының ең төменгі мөлшері – 40 441, ең жоғары мөлшері – 95 841 теңге. Оны толық көлемде алу үшін ерлердің еңбек өтілі 25 жылдан, ал әйелдердің еңбек өтілі 20 жылдан жоғары болуы тиіс. Осы межеден артық жұмыс істеген адамға әрбір толық жыл үшін зейнетақы төлемдерінің мөлшері 1 процентке өсіріледі. Ал 1998 жылдың 1 қаңтарынан кейінгі еңбек өтілі үшін міндетті зейнетақы жарнасы Бірыңғай зейнетақы қорынан төленеді.
Базалық зейнетақы қалай өзгереді?
Жақында еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Қазақстанның зейнетақы жүйесін 2030 жылға дейін жаңғырту тұжырымдамасын өзгертуге қатысты ұсыныстарды жариялады. Құжат жобасын халықтың талқысынан өткізу үшін "Ашық НҚА" сайтына шығарған. Оған сәйкес, 2028 жылдан бастап базалық зейнетақы төлемдерін ең төменгі кепілдендірілген зейнетақымен алмастыру қарастырылып отыр.
"Зейнетақының ең төменгі кепілдіктерін беруге қолайлы жағдай жасау мақсатында базалық зейнетақының орнына ең төменгі кепілдік берілген зейнетақы тағайындалады", - делінген құжатта.
Осыған байланысты нақты бірнеше ұсыныс бар. Олар:
- зейнетақы жүйесінде кемінде 5 жыл өтілі бар адамдарға ең төменгі күнкөріс деңгейінің 70% мөлшерінде ең төменгі кепілдік берілген зейнетақыны белгілеу;
- зейнетақы жүйесіне қатысу өтілі 5 жыл болған жағдайда ең төменгі күнкөріс деңгейінің 70% мөлшерінде базалық зейнетақыны айқындау; 5 жылдан асқаннан кейін әрбір жылға оның мөлшері 2 %-ке ұлғаяды.
- базалық зейнетақы тағайындауды алып тастау;
- базалық зейнетақы алушылар үшін ең төменгі кепілдік берілген зейнетақыны базалық зейнетақы мөлшерін есептеу кезінде ескерілген зейнетақы жүйесіне қатысу өтілін ескере отырып есептеу.
Осылайша, зейнетақы жүйесінде еңбек өтіліне басымдық беріліп отыр. Бес жылға дейін ең төменгі күнкөріс деңгейінің 70 проценті төленеді. Оны қазіргі жағдаймен алсақ, 22 867 теңге. Бұл ең төменгі кепілдік берілген зейнетақының бастапқы мөлшері болады. Ол бүгінгі базалық зейнетақының минималды көлемінен жоғары болып тұр. Әрине, 2028 жылға қарай инфляция және тағы басқа экономикалық көрсеткіштерге қарай әлеуметтік төлемдердің сомасы да өзгереді.
Зейнетақы жүйесін өзгертуге қатысты ұсыныстар
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі қазіргі зейнетақы жүйесін өзгертуге қатысты тағы бірнеше ұсыныс енгізген. Олар:
- зейнетақы аннуитетінің құнын есептеу үшін базалық негізді қайта қарау;
- жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатысушылар үшін ғана өмір бойы төленетін зейнетақы төлемдерін (зейнетақы аннуитеті) көздейтін шарт жасау міндетін белгілеу;
- әйелдер зейнетақысының неғұрлым төмен болуының гендерлік проблемасын ішінара шешуге мүмкіндік беретін бірлескен аннуитеттер тетігін енгізу;
- салымшыға (алушыға) қалауы бойынша зейнеткерлікке "кейін шығу" құқығын беру; Бұл ретте оған осы кезеңге тағайындалған зейнетақы төлемдері берілмейді және ол жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатысуды жалғастыра алады. Салымшыға (алушыға) кепілдік берілген кезең қамтамасыз етілетін болады, сол кезде мұрагерлерге бюджет қаражаты есебінен (ынтымақты, базалық зейнетақы), сол сияқты жинақтаушы зейнетақы төлемдері де беріледі.
- зейнетақы аннуитеті шартын жасасу кезінде сақтандыру ұйымдарынан төленетін төлемдер мөлшеріне ұқсас БЖЗҚ-дан төленетін зейнетақы төлемінің ең төмен мөлшері, яғни республикалық бюджет туралы заңда тиісті қаржы жылына белгіленген ең төмен зейнетақы мөлшерінен төмен емес мөлшерде белгілеу; 2020 жылы ең төмен зейнетақы мөлшері 38 636 теңгені құрайды.
Министрлік мамандары осының арқасында зейнетақы төлемдерінің (ынтымақты, базалық және жинақтаушы зейнетақы) жиынтық мөлшері ұлғаяды деп санайды. Бұдан бөлек, азаматтардың барлық санаты үшін зейнетақы жинағының қазіргі құнының коэффициенттерін қайта қарау ұсынылып отыр.
Бұл ретте, қауіпті өндірісте жұмыс істейтін қызметкерлер үшін, сондай-ақ 1 және 2 топтағы мүгедектер үшін (жынысы бойынша бөле отырып) зейнетақы жинағының қазіргі құнының жекелеген коэффициенттерін енгізу ұсынылады. Өйткені олардың өмір сүру ұзақтығы әртүрлі.
